"Grażyna" to powieść poetycka, której wątek fabularny odnosi się do dziejów średniowiecznej Litwy. Ukazała się po raz pierwszy w II tomie "Poezji" w Wilnie w 1823 roku.

Treść utworu

Akcja utworu rozgrywa się pod koniec XIV wieku na Litwie, w czasie walk litewskich książąt dzielnicowych z wielkoksiążęcą władzą Witolda.
Utwór rozpoczyna się opisem zamku Litwora położonego "na barkach nowogródzkiej góry", do którego przybywają posłowie krzyżaccy (cytat).
Tytułowa bohaterka Grażyna przeciwstawia się planom swojego męża, księcia Nowogródka, Litwora, który szuka pomocy u Krzyżaków w walce z Witoldem, synem Kiejstuta.
Witold, jedna z najwybitniejszych postaci na Litwie, obiecywał oddać Litworowi Litwę (ziemię będącą dziedzictwem jego żony, Grażyny) i uczynić go jej księciem, ale obietnicy nie dotrzymał. W tej sytuacji Litwor sprzymierza się z Krzyżakami przeciwko Witoldowi (cytat).
Rymwid, stary sługa księcia oraz Grażyna jego żona, próbują odwieść księcia od zdradzieckich planów. Niestety, ich próby są daremne. W tej sytuacji Grażyna bez wiedzy męża odprawia posłów krzyżackich (cytat).
Urażeni odjeżdżają, grożąc wojną. Moment ten można uznać za punkt kulminacyjny (moment najwyższego napięcia w utworze), będący momentem zwrotnym, zmieniającym zupełnie wydarzenia i losy bohaterów.
Grażyna doprowadza do bitwy wojsk Litwora z Zakonem i sama w wielkiej tajemnicy bierze w niej udział w stroju swojego męża. (Posturą była do niego bardzo podobna) (cytat).
W momencie, gdy wojska litewskie zostały rozbite, pojawia się rycerz w czarnym płaszczu (cytat).
Pomoc przyszła za późno. Już nic nie zdoła uratować Grażyny. Ginie ona od krzyżackiego miecza, w pojedynku z konturem krzyżackim Dyterichem z Kniprody. Widzi to czarny rycerz (cytat).
Wojska nowogródzkie odnoszą zwycięstwo, a czarny rycerz znika.
Według dawnego zwyczaju, ciało poległego wodza składane jest na stosie. Wajdeloci śpiewają pieśni. W czasie uroczystości ponownie pojawia się czarny rycerz i właśnie wtedy wszyscy dowiadują się, że jest to książę Nowogródka, Litwor (cytat).
Książę daje rozkaz zapalania stosu. Do zgromadzonych mówi: (cytat)
Litwor, chcąc odkupić swoje winy, rzuca się na stos pogrzebowy swojej żony, popełniając samobójstwo.

Kompozycja i charakterystyka gatunku

Kompozycja Grażyny ma w sobie wiele niejasności np. zagadkowy charakter snu Litwora, czy też nieprawdopodobnie długą noc, w czasie której toczy się akcja utworu lub pojawienie się tajemniczego rycerza.
W Grażynie Mickiewicz ukazał typowe cechy utworów romantycznych: tajemniczość i niedomówienia. Sięgnął również do pierwiastków ludowych.
Prawdę historyczną połączył poeta z fikcją, kreując postacie literackie i tworząc dramatyczne sytuacje.
Grażynę, będącą powieścią poetycką (napisana jednozgłoskowcem) można zaliczyć do epiki. Epicki charakter wyznacza tok narracji, dokładność opisów i sposób charakteryzowania bohaterów.
Maurycy Mochnacki (współczesny Mickiewiczowi krytyk literacki) tak napisał o Grażynie:
"Doskonałe malownictwo artystyczne, najpiękniejszy realizm poetycki, prawdziwe objawienie przeszłości."

Bohaterowie

Grażyna - żona księcia Litwora, pochodzi z zamożnego litewskiego rodu. Uchodziła na Litwie za jedną z najpiękniejszych kobiet. Łączyła w sobie wdzięk młodej dziewczyny i dojrzałej kobiety (cytat).
Wysoką, wysmukłą sylwetką, a także postawą, przypominała swojego męża. Piękna księżna nie lubiła niewieścich zajęć. Często jeździła konno i brała udział w polowaniach, od niej często zależały " wojny i sądy i tajne układy", gdyż książę zasięgał jej rad. Grażyna nie chwaliła się tym nigdy, a więc mało kto o tym wiedział.
Była szczerą patriotką, odważną, nie wahającą się poświęcić życia dla sprawy narodowej. Nie godziła się na wystąpienie wraz z Krzyżakami przeciwko swojemu narodowi i Witoldowi.

Litwor - to bohater romantyczny, u którego dokonuje się proces przemiany wewnętrznej. Żądny władzy, pełen pychy, nie przebiera w środkach w celu utrzymania niezależności. Gdy zrozumiał własną nikczemność i zdradę, zapragnął bohaterską walką, a później śmiercią odkupić swoją winę. Jest bohaterem dynamicznym.

Rymwid - jest człowiekiem w starszym wieku. Pełni funkcję zaufanego doradcy i przyjaciela Litwora. Kocha swoją ojczyznę i nie może pogodzić się ze zdradą. Usiłuje odwieść od niej księcia (cytat).

Problematyka utworu

Głównym motywem utworu jest idea utrzymania jedności narodowej państwa litewskiego w XIV wieku. Pycha Litwora i patriotyzm Grażyny z problemu narodowego czynią problem moralny jednostki.

Zagadnienia do omówienia

  1. Sytuacja polityczna na Litwie w ostatnim ćwierćwieczu XIV wieku (co w poemacie zgadza się z historią, a co nie).
  2. Elementy pogańskie w poemacie.
  3. Wyróżniające cechy stylu "Grażyny".
  4. Portret bohaterów utworu:
    - sposób prezentacji Grażyny i Litwora,
    - źródło konfliktu między parą książęcą,
    - postawy moralne,
    - tragizm losów małżonków.