"Ludzie bezdomni" to piąta książka Stefana Żeromskiego. Pisał ja w latach 1898-1899, ale wykorzystał w niej doświadczenia i obserwacje całego dotychczasowego życia.
Pisarz bardzo dokładnie przygotowywał się do pisania utworu, który w efekcie stanowi efekt pasji poznawczej i pozytywistycznych przekonań, że praca pisarska musi łączyć się z rzetelną, naukową nieomal penetracją społecznej rzeczywistości i własnych przekonań.
Wydana w grudniu 1899 r. powieść przyczyniła się do powrotu problematyki społecznej i narodowej w polskiej literaturze. "Ludzie bezdomni" przynieśli Żeromskiemu pozycję "duchowego wodza pokolenia". Stał się wielkim autorytetem moralnym dla współczesnych. Wywarł bezpośredni wpływ na sposób myślenia i życia młodych ludzi z początków XX w.

Główne wydarzenia

Tom I
Tom II

Problematyka

Tytuł powieści sygnalizuje tematykę utworu, jest wieloznaczny i wielofunkcyjny:
  1. w dosłownym znaczeniu (oskarżenie porządku społecznego) wskazuje na bezdomność bohaterów:
    - ludzi świata nędzy (żyją w norach i budach, a nie w domach);
    - wydziedziczonej Joasi, która nie ma własnego kąta i żyje u obcych;
    - Wiktora, który tuła się z rodziną po świecie.
  2. w znaczeniu metaforycznym rozumiany być może w kategoriach kwalifikacji moralnych, jako:
Jednocześnie ""Dom" (zazwyczaj symbol rodziny, spokoju i stabilizacji) staje się w powieści Żeromskiego znakiem obojętności wobec krzywdy bliźniego (mieszkanie Czernisza, Kalinowicza, Krzywosąda) i pokusą, którą należy przezwyciężyć ("zakiełkuje we mnie wyschłe nasienie dorobkiewicza")
"Ludzie bezdomni" to:
"Ludzie bezdomni" stanowi przykład realistycznej powieści młodopolskiej łącząc elementy typowe dla różnych prądów literackich:
  1. Realizm
    • konkretność miejsca i czasu akcji,
    • wierność przedstawienia szczegółów życia i jego tła,
    • koncepcja człowieka jako istoty społecznej (program życiowy Judyma: praca organiczna i praca u podstaw),
    • krytyczna prezentacja stosunków społecznych
  2. Impresjonizm
    • opisy przyrody (zbudowane z barwnych plam, eksponują grę powietrza i światła, są zapisem ulotnego wrażenia),
    • psychika głównych bohaterów (ukazana nie jako wyraźnie określona, zamknięta struktura, ale jako ciąg nastrojów, wrażeń i sprzecznych nieraz stanów nie tworzących logicznej całości),
    • kompozycja utworu (zbudowany z pojedynczych punktów czasowych i odrębnych scen nie tworzących łańcucha przyczynowo-skutkowego)
  3. Naturalizm
  4. Ekspresjonizm
    • łączenie patosu, ekstatyczności i deformacji,
    • gwałtowne kontrasty,
    • skłonność do karykatury
  5. Symbolizm
    • opis Wenus z Milo - rzeźba podziwiana w paryskim muzeum; symbol radości i urody życia (cytat)
    • "Rybak" - obraz Puvis de Chavannes'a ukazujący krzywdę społeczną (cytat),
    • kwiat tuberozy - postawa i życie Karbowskiego; symbol bezużytecznego piękna (cytat),
    • motyw krzyku pawia - powtarzający się dwukrotnie wrzask ptaka przeraża Judyma świadomego swej bezradności w obliczu nieubłaganej śmierci zabierającej dzielną kobietę (Oleś Daszewski już niebawem podzieli los "bezdomnych") (cytat),
    • zakończenie utworu i jego tytuł - "rozdarta sosna" to symbol losów Judyma i Joasi, ich rozterek i cierpień (cytat).

Bohaterowie

Akcja rozgrywa się w wielu miejscach: Paryżu, Szwajcarii, Wiedniu, Warszawie, Cisach oraz Zagłębiu. Poprzez wspomnienia Joasi Podborskiej przenosimy się do Kielc, Głogowa, Krawczyska i Mękarzyc ("Zwierzenia"). Poprzez list Wacława do siostry - aż na Syberię.
Bohaterem zbiorowym są mieszkańcy dzielnic nędzy w Warszawie i Zagłębiu oraz wieśniacy z Cisów.
Na tym tle umiejscowił Żeromski inteligencję:
- Joannę Podborską (nauczycielkę),
- Tomasza Judyma (lekarza) oraz
- Korzeckiego (inżyniera).
Na dalszym planie znajdują się lekarze warszawscy (dr Czernisz, Żyd dr Chmielnicki) oraz dyrektor Kalinowicz.
Inteligencja dzieli się na dwie grupy:
- ludzi pochodzenia szlacheckiego (pisarz obciąża ich odpowiedzialnością za krzywdy, które ich przodkowie wyrządzili ludowi),
- z pochodzenia chłopów, którzy dzięki ciężkiej pracy uzyskali wykształcenie (Żeromski przyznaje im naturalne prawo "czynnego uczestnictwa w awangardzie postępu").

Zagadnienia do omówienia

  1. "Ludzie bezdomni" jako powieść młodopolska.
  2. "Ludzie bezdomni" jako powieść społeczna.
  3. Doktor Judym - spadkobierca romantyków i pozytywistów.
  4. Problematyka moralna w powieści.
  5. Interpretacja tytułu.