Za dawnych greckich i italskich czasów

Lud się budował pod przybytkiem Boga,

Nad źródłem nimfy, pośród świętych lasów,

Albo na górach chronił się od wroga.

Tak zbudowano Ateny, Rzym, Spartę. -

W wieku gotyckim pod wieżą barona,

Gdzie była cała okolic obrona,

Stawały chaty do wałów przyparte;

Albo pilnując spławnej rzeki cieków

Rosły powoli z postępami wieków.

Wszystkie te miasta jakieś bóstwo wzniosło,

Jakiś obrońca lub jakieś rzemiosło.

Ruskiej stolicy jakież są początki?

Skąd się zachciało sławiańskim tysiącom

Leźć w te ostatnie swoich dzierżaw kątki

Wydarte świeżo morzu i Czuchońcom?

Tu grunt nie daje owoców ni chleba,

Wiatry przynoszą tylko śnieg i słoty;

Tu zbyt gorące lub zbyt zimne nieba,

Srogie i zmienne, jak humor despoty!

Nie chcieli ludzie; - błotne okolice

Car upodobał, i stawić rozkazał,

Nie miasto ludziom, lecz sobie stolicę:

Car tu wszechmocność woli swej pokazał. -

W głąb ciekłych piasków i błotnych zatopów

Rozkazał wpędzić sto tysięcy palów

I wdeptać ciała stu tysięcy chłopów.

Potem, na palach i ciałach Moskalów

Grunt założywszy, inne pokolenia

Zaprzągł do taczek, do wozów, okrętów,

Sprowadzać drzewa i sztuki kamienia

Z dalekich lądów i z morskich odmętów.

Przypomniał Paryż - wnet paryskie place

Kazał budować. Widział Amsterdamy -

Wnet wodę wpuścił i porobił tamy.

Słyszał, że w Rzymie są wielkie pałace -

Pałace stają. Wenecka stolica,

Co wpół na ziemi, a do pasa w wodzie

Pływa jak piękna syrena-dziewica,

Uderza cara - i zaraz w swym grodzie

Porznął błotniste kanałami pole,

Zawiesił mosty i puścił gondole.

Ma Wenecyją, Paryż, Londyn drugi,

Prócz ich piękności, poloru, żeglugi.

U architektów sławne jest przysłowie:

Że ludzi ręką był Rzym budowany,

A Wenecyją stawili bogowie;

Ale kto widział Petersburg, ten powie:

Że budowały go chyba Szatany.

Ulice wszystkie ku rzece pobiegły

Szerokie, długie, jak wąwozy w górach.

Domy ogromne: - tu głazy, tam cegły,

Marmur na glinie, glina na marmurach;

A wszystkie równe i dachy, i ściany,

Jak korpus wojska na nowo ubrany.

Na domach pełno tablic i napisów:

Śród pism tak różnych, języków tak wielu,

Wzrok, ucho błądzi, jak w wieży Babelu.

Napis: Tu mieszka Achmet, Chan Kirgisów,

bo Rządzący polskich spraw departamentem

Senator - Napis: Tu monsieur Żoko

Lekcyje daje paryskim akcentem,

Jest kuchtą dworskim, wódczanym poborcą

Basem w orkiestrze, przy tym szkół dozorcą.

Napis: Tu mieszka Wioch Piacere Gioco.

Robię dla frejlin Carskich salcesony,

Teraz panieński pensyjon otwiera.

Napis: Mieszkanie pastora Dienera,

Wielu orderów Carskich kawalera.

Dziś na kazanie wykłada z ambony,

Że Car jest Papież z Boskiego ramienia,

Pan samowładny wiary i sumnienia.

I wzywa przy tym braci kalwinistów,

Socynijanów i anabaptystów,

Aby jak każe Imperator ruski

I jego wierny Alijant, Król pruski,

Przyjąwszy nową wiarę i sumnienie,

Wszyscy się zeszli w jedno zgromadzenie.

Napis: Tu stroje damskie - dalej: Nuty;

Tam robią: Dzieciom zabawki - tam: Knuty.

W ulicach kocze, karety, landary

Mimo ogromu i bystrego lotu

Na łyżwach błysną, znikną bez łoskotu,

Jak w panorama czarodziejskie mary.

Na kozłach koczów angielskich brodaty

Siedzi woźnica; szron mu okrył szaty,

Brodę i wąsy, i brwi; biczem wali;

Przodem na koniach lecą chłopcy mali

W kożuchach, istne dzieci Boreasza;

Świszczą piskliwie i gmin się rozprasza,

Pierzcha przed koczem saneczek gromada,

Jak przed okrętem białych kaczek stada.

Tu ludzie biegą, każdego mróz goni,

Żaden nie stanie, nie patrzy, nie gada;

Każdego oczy zmrużone, twarz blada;

Każdy trze ręce i zębami dzwoni,

I z ust każdego wyzioniona para

Wychodzi słupem, prosta, długa, szara.

Widząc te dymem buchające gminy,

Myślisz, że chodzą po mieście kominy.

Po bokach gminnej cisnącej się trzody

Ciągną poważnie dwa ogromne rzędy,

Jak procesyje w kościelne obrzędy

Lub jak nadbrzeżne bystrej rzeki lody.

I gdzież ta zgraja wlecze się powoli,

Na mróz nieczuła jak trzoda soboli? -

Przechadzka modna jest o tej godzinie;

Zimno i wietrzno, ale któż dba o to!

Wszak Cesarz tędy zwykł chodzić piechoto,

I cesarzowa, i dworu mistrzynie.

Idą marszałka, damy, urzędnika,

W równych abcugach: pierwszy, drogi, czwarty,

Jako rzucane z rąk szulera karty,

Króle, wyżniki, damy i niżniki,

Starki i młodki, czarne i czerwone,

Padają na tę i na ową stronę,

Po obu stronach wspaniałej ulicy,

Po mostkach lsnącym wysłanych granitem.

A naprzód idą dworscy urzędnicy:

Ten w futrze ciepłem, lecz na wpół odkrytem,

Aby widziano jego krzyżów cztery;

Zmarznie, lecz wszystkim pokaże ordery,

Wyniosłym okiem równych sobie szuka

I, gruby, pełznie wolnym chodem żuka.

Dalej gwardyjskie modniejsze młokosy,

Proste i cienkie jak ruchome piki,

W pół ciała tęgo związane jak osy.

Dalej z pochyłym karkiem czynownika,

Spode łba patrzą, komu się pokłonić,

Kogo nadeptać, a od kogo stronić;.

A każdy giętki, we dwoje skurczony,

Tuląc się pełzną jako skorpijony.

Pośrodku damy jako pstre motyle,

Tak różne płaszcze, kapeluszów tyle;

Każda w paryskim świeci się stroiku

I nóżką miga w futrzanym trzewiku,

Białe jak śniegi, rumiane jak raki. -

Wtem dwór odjeżdża; stanęły orszaki.

Podbiegły wozy, ciągnące jak statki

Obok pływaczów w głębokiej kąpieli.

Już pierwsi w wozy wsiedli i zniknęli;

Za nimi pierzchły piechotne ostatki.

Niejeden kaszlem suchotniczym stęknie,

A przecież mówi: "Jak tam chodzić pięknie!

Cara widziałem, i przed Jenerałem

Nisko kłaniałem, i z paziem gadałem!"