1. Pierwszy to losy głównych bohaterów i całej społeczności wsi. Ukazane są tu zróżnicowane typy ludzkie. Łącznie w "Chłopach" pojawia się około dziewięćdziesięciu postaci. Mamy więc do czynienia z panoramicznym obrazem środowiska wiejskiego. W tej warstwie przedstawiono:
• Dzieje Macieja Boryny (postać główna w tomie I).
Postać potraktowana bardzo realistycznie, wyróżnia się na tle lipieckiej gromady zamożnością, siłą charakteru, pracowitością, statecznością i zaradnością. Posiada ewidentne cechy przywódcze (wieś darzy go większym zaufaniem niż wójta). Poznajemy go jako 58 letniego mężczyznę zawierającego związek z 19-letnią Jagną. Jest to związek z namiętności i rozwagi (pole matki Jagny przylega do jego majątku). Ożenek wyrabia w nim poczucie bycia prawdziwym gospodarzem. Wyrachowanie i egoizm sprawiają, że gotowy jest złączyć się z dworem przeciwko chłopom. Zdaje sobie sprawę, że praca jest podstawą sensu egzystencji (kiedy spostrzega, że Hanka ma charakter i jest "robotna" zmienia swój stosunek i traktuje ją jak prawdziwego członka rodziny).W sporze o las stara się konflikt załatwić polubownie, ale zna granice kompromisu i ryzykuje rozprawę, którą przypłaca zdrowiem. Urażony w swej godności i ambicji męża i posiadacza staje się zdolny do zbrodni (tylko przypadek sprawia, że przychwyceni kochankowie uchodzą z życiem). Jest więc postacią złożoną, nie wolną od słabostek i małostkowości.
• Losy Antka Boryny (od romansu z Jagną, poprzez wypędzenie z domu, więzienie, aż do powrotu na ojcowiznę; wątek miłosny Antka i Jagny zdominował tom II)).
Syn Macieja w chwili rozpoczęcia akcji jest już człowiekiem dojrzałym. Nie kocha żony, Hanki i pracując u ojca czuje się wykorzystywany. Jego wielką miłością jest Jagna i małżeństwo ojca pogłębia konflikt (Maciej Boryna zawłaszcza ukochaną kobietę i pozbawia 6 morgów, które prawem dziedziczenia Antek uważał już za swą własność). Miłość i nienawiść sprawiają, że zapomina o obowiązkach. Ciężar troski o los rodziny spada na barki Hanki. Nie potrafi jednak odejść ze wsi. Porywczy, skłonny do bójek, uparty i dumny ma silne poczucie własności. Pozornie tylko lekceważy opinię otoczenia (boleśnie odczuwa izolację społeczną spowodowana związkiem z macochą). W końcu dochodzi do wniosku, że normy określające współżycie w gromadzie i dla niego są nadrzędnym nakazem ("W gromadzie żyję, to i z gromadą trzymam! Chceta ją [Jagnę] wypędzić, wypędźta; a chceta se ją posadzić na ołtarzu, posadźta! Zarówno mi jedno!"). Nie chce narazić się zbiorowości, bo z racji pozycji majątkowej do niego należeć będzie przywództwo nad gromada. Członek gromady, mąż, ojciec i gospodarz przezwycięża w nim namiętnego kochanka.
• Hanka (główna postać w tomie "Wiosna")
Postać ewoluująca w miarę rozwoju wydarzeń. Początkowo płaczliwa, niezaradna i zastraszona (boi się Antka i starego Boryny). Wygnana jednak z domu zmienia się. Ciężka sytuacja materialna po przeniesieniu do ojca Bylicy, poczucie tragizmu zdrady zadurzonego w Jagnie Antka nie załamują jej, a wręcz przeciwnie - wyzwalają niespodziewana energię ("bieda łacniej przekuwa człowieka niźli żelazo"). Znamienna jest jej reakcja na wymówki Antka, że przyjęła od starego Boryny pieniądze i żywność - Antek ucieka przed jej gniewem z domu. Podczas choroby Macieja i pobytu Antka w więzieniu ujawniają się jej zdolności godpodarsko-organizacyjne. Przedsiębiorcza, zaradna i energiczna staje się podporą rodu Borynów. Nienawidzi Jagny, ale pierwsza wyciąga rękę na zgodę przed pielgrzymką do Częstochowy. Jedna z najświetniejszych kreacji kobiecych w polskiej literaturze.
• Życie Jagny
Wiejska piękność, córka wdowy Paczesiowej, siostra Jędrzycha i Szymka. Rozpieszczana przez matkę, nie dorosła do małżeństwa. Nieprzystosowana do życia w gromadzie, próbuje żyć na własny sposób. Nie ma sprecyzowanych marzeń ani uczuć ("... taka cichość we mnie rośnie, kieby śmierć przy mnie stojała, a tam mnie cosik porywa, tak ponosi, że tego nieba bym się uwiesiła i z tymi chmurami poniesła w świat"). Odczuwa zmysłową miłość do Antka, ale i sielankowo-poetycznie durzy się w Jasiu. Urodzona artystka przeżywa intensywnie muzykę organów, wzrusza opowieścią Rocha czy pięknem wiosennego krajobrazu. Posiada zdolności artystyczne (kraszanki, wystrzyganki). Obca jest jej pogoń za bogactwem (drze zapis i rzuca pod nogi Hanki). Dramat dziewczyny, zakończony wygnaniem ze wsi, wynika z jej odmienności. Jagna zapłaciła przede wszystkim za życiowe niepowodzenia wójtowej i organiściny.
• Tragiczne dzieje Kuby Sochy.
Reprezentant przekonania o "duszy anielskiej" polskiego ludu. Powstaniec z 1863 r. Ma silne poczucie dumy rodowej, czuje się gospodarskim synem, zaś los parobka przyjmuje z chrześcijańską pokorą. Z życzliwości ofiarowuje księdzu kilka upolowanych przepiórek, a niespodziewana zapłata ("tylachna pieniędzy", czyli złotówka) i podszepty Jankiela sprawiają, że rozpoczyna kłusowanie na pańskim polu i w lesie. Nie jest złodziejem (zwymyślał Żyda, gdy ten proponował mu pokątną sprzedaż podbieranego koniom owsa), ale własność dziedzica traktuje jako niczyją. Podczas jednej z pierwszych wypraw zostaje postrzelony. Nie wie jak się zachować i o pomoc prosi Jagustynkę i Jambrożego. Lęk przed szpitalem doprowadza go do okrutnego samookaleczenia (ucina sobie nogę) i śmierci z wykrwawienia. Boryna ceni jego pracowitość, ale nie wynagradza go odpowiednio za ciężką pracę i oddanie. Nie ma w Kubie śladów egoizmu, a głęboka religijność ma wiele z franciszkańskiej pokory.
2. Drugi ciąg to czas obejmujący rok obrzędowo-liturgiczny. Jest opis całego spójnego systemu obyczajów wsi polskiej (folklor: wróżby, przesądy, tradycje, zwyczaje).
Np.: opis jarmarku (cytat), zaduszki (cytat), "zrękowiny" (cytat), świniobicie (cytat), wesele Boryny (cytat), wieczerza wigilijna (cytat), Wielkanoc (cytat 1, cytat 2, cytat 3, cytat 4), obrzędy pogrzebowe (cytat 1, cytat 2), Boże Ciało (cytat), odpust (cytat).
Trzeci wyznacza niezmiennie powtarzalny rytm pór roku i wyznaczony przez ten rytm tok zajęć związanych z pracami rolniczymi.
Np.: szatkowanie kapusty (cytat), przędzenie wełny (cytat), symboliczny siew (cytat), sianokosy (cytat), żniwa (cytat).

• koncepcja czasu (wiecznego, powtarzalnego, płynącego powoli ale nieuchronnie);
• bohater zbiorowy (gromada wiejska, na której tle przedstawieni są bohaterowie indywidualni);
• fabuła epizodyczna (wiele zdarzeń nie tworzy akcji, lecz służy budowaniu tła społecznego i obyczajowego);
• eksponowanie przyrody jako bohatera równorzędnego człowiekowi (cytat 1, cytat 2, cytat 3 , cytat 4, cytat 5, cytat 6);
• szczegółowy opis przedmiotów, sytuacji, wyglądu, obyczajów, tradycji;
• połączenie dwu stylów opowiadania: — patetycznego (scena śmierci Boryny - cytat), — realistycznego (służącego opisowi codzienności chłopów).

• gwarową (obecną na wszystkich poziomach języka),
• fonetyczną (np."hale" zamiast "ale"),
• fleksyjną (np. "chodźta", "ociec", "mówili"),
• leksykalną (np. "paskudnik"),
• składniową (np. "Oczy swoje mam i miarkuję se ździebko"),
• realistyczną (sięganie do mowy potocznej),
• młodopolską (poetyka liryki, z elementami naturalistycznymi i impresjonistycznymi).

Bohaterowie

1. Zbiorowość jako bohater
Na pierwszym planie powieści znajduje się zbiorowość, czyli ludzie żyjący na wsi, ich obyczaje, praca, normy moralne, świadomość społeczna i narodowa. Wyznacznikiem tej zbiorowości jest swoisty bezosobowy dialog stanowiący wyraz zbiorowej świadomości. Z takim dialogiem mamy doczynienia w czasie weselnego przyjęcia:
"- Wysadzili się, no, no! - dziwili się ludzie.
- Jakże, z tysiąc złotych kosztuje wesele..:
- Opłaciło się niezgorzej, bo to nie zapisał sześciu morgów!
- Za tę dziecińską krzywdę se balują.
- A Jagna siedzi jak ten mruk.
- Maciej za to ślepiami świeci kiej żbik!
- Kiej to próchno, moiściewy, kiej próchno!"
Zbiorowość ta w "Chłopach" nie jest tylko tłem, ale stanowi układ odniesienia określający sytuację poszczególnych bohaterów jak również ich odczucia emocjonalne i opinie. Życie duchowe bohaterów Reymontowskiej powieści rozgrywa się na dwóch płaszczyznach - poczucia więzi z gromadą (nawet wówczas, kiedy bohaterowie buntują się przeciw gromadzie) i osobowej odrębności.
Bywają czasem momenty, że wieś tworzy zwartą i zgodną całość np. podczas wyprawy do lasu lub w czasie wypędzenia Jagusi. Jednak bardzo często uzewnętrzniają się czynniki różnicujące zbiorowość szczególnie stopień zamożności. W Lipcach żyją obok siebie bogacze i wyrobnicy, ich losy układają się bardzo różnie. Rzutuje to bezpośrednio na stosunki międzyludzkie i pozycję poszczególnych bohaterów w gromadzie. Często przybierają one postać różnorodnych konfliktów: rodzice - dzieci, pokoleniowych, sąsiedzkich, między dworem a wsią, nacjami itd. Gromadę jako siłę wrogą postrzega nie tylko Antek, ale i Jagustynka, która nienawidzi otoczenia, ale nie może bez niego żyć.
"Człowiek jeno z biedy da czasem folgę ozorowi, ale w sercu co innego siedzi, że czy sobie chce, czy nie chce, a zdrugimi radować się musi albo i smucić... Nie poradzi żyć z osobna, nie..."
Mimo wszystko gromada wsi Lipce stanowi jedność.
Takie potraktowanie gromady mogło stać się czynnikiem mitotwórczym, odsłaniającym oblicze polskiej wsi.
2. wybrane postacie
Reymont potrafił nadać rysy indywidualne nie tylko najważniejszym z punktu widzenia rozwoju akcji bohaterom, lecz także osobom drugo - i trzecioplanowym.
• Maciej Boryna
  Postać tą autor powieści potraktował w sposób bardzo realistyczny, dokonał jej monumentalizacji, stylizując ją na chłopa - Piasta.
  Boryna wyróżnia się wśród lipieckiej wsi nie tylko zamożnością, ale i siłą charakteru, pracowitością, stanowczością i zaradnością. Posiada też cechy przywódcze. Wieś darzy go większym zaufaniem niż wójta. To on stanie na czele gromady podczas sporu o las.
  Poznajemy go, gdy w wieku 58 lat po raz trzeci chce się ożenić. Jego wybranka - Jagusia ma 19 lat. Jest to związek z namiętności i z rozwagi. Ożenek ten wyrabia w nim poczucie bycia gospodarzem "pełną gębą", by nikt nie ośmielił się myśleć, że powinien do dzieci iść na "wycug". Owo wyrachowanie i egoizm będą mu towarzyszyć również w innych sytuacjach. Dla interesu gotów nawet złączyć się z dworem przeciwko chłopom.
  W psychice Boryny egoizm łączy się z silnym poczuciem solidarności z gromadą, a wyrachowanie z odwagą i siłą charakteru. Zdaje sobie sprawę, że dla chłopa praca jest podstawą sensu egzystencji. Dlatego kiedy spostrzeże, że Hanka ma charakter i jest "robotna" zmienia do niej swój stosunek i traktuje ją wreszcie jak członka rodziny.
  Urażony w swej godności i ambicji męża Boryna staje się zdolnym do zbrodni. Tylko przypadek sprawia, że przyłapani w "brogu" kochankowie: syn i żona, uchodzą z życiem.
  Jest więc postacią złożoną, niewolną również od śmieszności i małostkowości.
• Antek
  Syn Macieja Boryny, w momencie poznania go w powieści jest już człowiekiem dojrzałym. Żyje z niekochaną kobietą Hanką. Ma poczucie, że jest wyrobnikiem u ojca. Uważa, że powinien dostać gospodarstwo. Jego wielką miłością jest Jagusia. Miłość i konflikt z ojcem wprowadzają go w stan chorobliwy. Zupełnie zapomina o obowiązkach męża i ojca. Hardość i duma przysłaniają mu fakt, że żona pracuje ponad ludzkie siły. Jego pomysł na życie, aby pójść, gdzie oczy poniosą, okazuje się chwilowym zrywem. Nie potrafi pogodzić się z tym, że musiałby przede wszystkim opuścić Jagnę.
  W istocie żeruje na zaradności życiowej Hanki. Jednak uległość wobec jej woli uzewnętrznia się dopiero wówczas, kiedy kompromituje się jako mąż i ojciec rodziny.
  W jego charakterze nietrudno dostrzec cechy ojca: porywczość, skłonność do bójek, upór, dumę, herdość i rozbudowane poczucie własności.
  Pomimo niewygasłego uczucia do Jagny nie ma odwagi przeciwstawić się woli tłumu żądającego zemsty. Jest to dowodem akceptacji reguł wiejskiej moralności.
• Hanka
  Nie jest to postać w pełni ukształtowana. Poznajemy ją jako kobietę płaczliwą, bojącą się swego męża Antka i teścia Boryny. Ciężka sytuacja materialna, poczucie zdrady zadurzonego w Jagnie Antka nie załamuje jej, a wręcz przeciwnie, wyzwala niespodziewaną energię.
  Podczas choroby Macieja i pobytu Antka w więzieniu ujawniają się jej zdolności organizacyjne. Pod względem charakteru, przedsiębiorczości, zaradności, energii, okazuje się prawdziwą gospodynią, przyszłą podporą rodu Borynów. Widać w niej zapobiegliwość i chytrość nowobogackiej, świeżo upieczonej władczyni. Czasami przybiera to formę niesamowitego skąpstwa.
  Godny podkreślenia jest również fakt, że nienawidząc Jagny, którą traktowała jak źródło swych małżeńskich niepowodzeń, potrafiła pierwsza doń wyciągnąć rękę przed wyruszeniem na pielgrzymkę do Częstochowy.
• Jagna
  To wiejska piękność. Była córką starej wdowy Paczesiowej, siostrą Jędrzycha i Szymka. Matka krótką ręką trzyma synów zaś Jagna jest jej oczkiem w głowie. Żoną Boryny została z woli matki. Jest nieprzystosowana do życia w gromadzie. W jej rysunku Reymont raz po raz podkreśla swoistą nieokreśloność, nastrojowość natury.
  Skomplikowane są jej marzenia miłosne. To urodzona artystka intensywnie przeżywająca muzykę organów, wzruszającą opowieść literacką Rocha czy piękno wiosennego krajobrazu. Sama zresztą posiada pewne uzdolnienia artystyczne - robi piękne wystrzyganki i kraszanki. Obca jest jej pogoń za bogactwem.
  Dramat Jagny wynika z jej odmienności. Jagna zapłaciła przede wszystkim za życiowe niepowodzenia wójtowej i organiściny.
• Kuba
  Pojawia się w pierwszym tomie. To postać o wyraźnie zarysowanej sylwetce.
  Swój los parobka przyjmuje z chrześcijańską pokorą.
  To powstaniec z 1863 roku, którego "gront stryje wzieni", posiadający dumę narodową. Z braterską życzliwością odnosi się do Walka. Nie ma w nim śladów egoizmu, a głęboka religijność ma wiele z franciszkańskiej pokory i umiłowania wszelkiego stworzenia.
• Jagustynka
  Osoba niezwykle spostrzegawcza i inteligentna.
  Wszędzie tropi fałsz, złośliwość i podstęp. Jest to rodzaj odwetu na innych za swoją niedolę. Nie jest to istota z gruntu zła.

Zagadnienia do omówienia

1. Geneza utworu.
2. Bohaterowie "Chłopów".
3. Język w powieści.