Główne wydarzenia

• narrator relacjonuje losy Michała Wołodyjowskiego (pozostał kawalerem, ponieważ wpierw wyjechał do Wiednia, by uzyskać zgodę na ślub od opiekunki narzeczonej, księżnej Wiśniowieckiej, a następnie walczył na Ukrainie i posłował na Krym),

• jesień 1668, Wodokty, Kmicicowie spodziewają się pierwszego dziecka. Przybyły z wizytą pan Charłamp opowiada o rozpaczy "małego rycerza" wywołanej niespodziewanym zgonem Anusi Borzobohatej Krasieńskiej i prosi o pomoc, (cytat)
• Oleńka wysyła męża za Skrzetuskimi i Zagłobą, którzy udali się w podróż w Kaliskie,
• Zagłoba postanawia ratować przyjaciela, (cytat)
• podróż przedłuża się, ponieważ cieszący się autorytetem szlachty Zagłoba raz po raz natrafia na rozpolitykowane grupy podążające na sejm konwokacyjny (5 listopada). W Mińsku dowiaduje się, że wybrany na posła Bogusław Radziwiłł ma zamiar ubiegać się o tron. Wstrząśnięty postanawia udaremnić jego plany. (cytat)
• W Warszawie spotyka Hasslinga-Ketlinga, który ofiarowuje mu gościnę w swym dworku na Mokotowie i przyrzeka pomoc w udaremnieniu planów Radziwiłła,
• w czasie obrad sejmu Ketling zgłasza wątpliwość, co do prawomocności wyboru księcia na posła, a z galerii Zagłoba zarzuca Radziwiłłowi zdradę, (cytat)
• w obecności Jana Sobieskiego dochodzi do utarczki słownej pomiędzy Zagłobą a księciem. (cytat) Dowcip pana Onufrego i jego nieprzejednanie wobec zdrajcy budzi sympatię hetmana, zaś przysłuchujący się dyskursowi kasztelan krakowski, pan Warszycki informuje Zagłobę, że Wołodyjowski zamierza wstąpić do klasztoru,
• Zagłoba odwiedza w klasztorze brata Jerzego i sprytnie nakłania do wizyty u "śmiertelnie chorego" Ketlinga, (cytat)
• w dworku czekają już dawni przyjaciele i hetman Sobieski, który ostatecznie odwodzi rycerza od zamiaru złożenia ślubów zakonnych (cytat)
• w dworku zamieszkuje siostra Wołodyjowskiego, żona stolnika latyczkowskiego, pana Makowieckiego z dwu podopiecznymi, Krystyną Drohojewską i Barbarą Jeziorkowską, (cytat)
• pan Zagłoba, upodobawszy sobie pełnego werwy trzpiota, Basię, postanawia wyswatać ja z panem Michałem, ale Wołodyjowskiemu do serca przypada stateczna Krzysia, (cytat)
• hetman przysyła do Wołodyjowskiego Adama Nowowiejskiego z poleceniem, by rycerz objął na Ukrainie komendę po panu Ruszycu, (cytat)
• rychłe rozstanie zbliża młodych, podczas kuligu pan Michał i Krzysia składają sobie śluby wierności, oficjalnie jednak nie ogłaszają zaręczyn, (cytat 1, cytat 2)
• z Kurlandii powraca Ketling i od pierwszego wejrzenia zakochuje się w Krzysi (cytat). Zagłoba patronuje jego zamiarom (cytat 1, cytat 2). Panna odwzajemnia uczucie pięknego rycerza, ale dręczy się wcześniejszym przyrzeczeniem danym Wołodyjowskiemu,
• podczas zwiedzania zamku królewskiego Ketling oświadcza się Drohojewskiej, ale ta oświadcza, że choć miłuje go z całej duszy, postanawia wstąpić do klasztoru (cytat 1, cytat 2),
• do Zagłoby przybywa ksiądz podkanclerzy Olszowski. Znakomity gość zyskuje przychylność pana Onufrego w planach osadzenia na tronie "Piasta" - Michała Korybuta Wiśniowieckiego (cytat),
• do Warszawy powraca pan Wołodyjowski. Dowiaduje się o planach Krzysi, ale całą prawdę wyznaje mu Basia, rozżalona obojętnością "małego rycerza", którego skrycie kocha. Pan Michał rusza, by zabić rywala (cytat). Szybko jednak okazuje się, że opanował gniew i usuwa się z drogi zakochanym. Impulsywna Basia oświadcza mu się, a wzruszony rycerz z wdzięcznością przyjmuje ofiarowaną sobie rękę (cytat)
• młoda para osiadła nieopodal Kamieńca, a jedynym zmartwieniem szczęśliwych małżonków jest brak oczekiwanego od trzech lat potomka (cytat),
• lato 1671 r., wieś Sokołów. Zagłoba przywozi Wołodyjowskiemu rozkaz objęcia komendy w Chreptowie. Rusza sam, ale obiecuje rychło przysłać po żonę.
• po trzech tygodniach po Basię przybywa oddział dowodzony przez Tatara, Azję Mellechowicza. Podczas podróży młodzieńcowi zdarza się wypadek, a troskliwa opieka pani Wołodyjowskiej staje się początkiem afektu Azji do Basi (cytat),
• obecność pana Wołodyjowskiego przywróciła spokój w okolicy, a Basia organizuje przyjęcia i zabawy przy muzyce,
• podczas jednej z uczt pan Nienaszyniec opowiada o wyprawie na Krym w poszukiwaniu uprowadzonej przez Tatarów siostry i porwaniu przezeń trzyletniego Azji Tuhaj-bejowicza. Dziecko odebrano panu Nienaszyńcowi na terenie Rzeczypospolitej (uczynili to zbójcy, z którymi podjął wyprawę w tatarskie ziemie). Dalszy los małego Azji nie był znany (cytat),
• żołnierze zatrzymują tatarskiego posła z listami do Mellechowicza. Okazuje się, że Tatar prowadzi potajemne pertraktacje z dowódcami oddziałów, którzy zbiegli na stronę turecką, w sprawie ich ewentualnego powrotu do służby (cytat). Ma na to zgodę hetmana (jest postacią tajemniczą, unika spotkania z Nowowiejskim, porusza go historia porwanego synka Tuhaj-beja),
• Basia bierze udział w likwidacji bandy Azba-beja (cytat),
• przybyły w odwiedziny do syna pan Nowowiejski rozpoznaje w Azji parobka przygarniętego jako bezdomne dziecko (umknął, kiedy szlachcic zorientował się, że romansuje z jego córka, Ewa). Dumny Tatar wyznaje, że to on jest zaginionym synem Tuhaj-beja i snuje plany pozostania tatarskim hetmanem na Ukrainie (cytat) (pan Bogusz rusza oznajmić jego plany hetmanowi Sobieskiemu),
• Basia planuje doprowadzić do związku pomiędzy Azją a Ewą (cytat),
• młody Adam Nowowiejski zakochuje się w przebywającej z matką młodziutkiej Zosi Boskiej (cytat),
• hetman odrzuca plany Azji (cytat). Zawiedziony Tatar postanawia przejść na stronę sułtana (cytat). Zwodzi Basię zgoda na ślub z Ewą i w czasie wyprawy do Raszkowa porywa panią pułkownikową (cytat),
• Basia ucieka, a okaleczony Azja morduje starego Nowowiejskiego, znęca się nad Ewa i Zosią Boską (cytat),
• Basia długie tygodnie walczy o życie (cytat), a do Chrieptowa zjeżdżają Ketlingowie. Mąż Krzysi objął dowództwo nad artylerią Kamieńca (Sobieski przygotowuje twierdzę do obrony),
• młody Nowowiejski podejmuje się misji zdobycia wieści o ruchach wojsk tureckich. Chwyta Azję i z pomocą okrutnego Luśni, mści się za doznane krzywdy, zadając Tuhaj-bejowiczowi straszliwą śmierć na palu (cytat),
• Wołodyjowski, na rozkaz hetmana, zasila obronę Kamieńca (cytat).
• konflikt Wołodyjowskiego z generałem podolskim, Potockim (pan Michał sprzeciwia się narzucanej przez generała zasadzie zbiorowego dowództwa, "małego rycerza wspiera biskup Lanckoroński),
• punktem kulminacyjnym wątku jest scena złożenia przysięgi w kościele przez Wołodyjowskiego i Ketlinga (obiecują bronić twierdzy do ostatniej kropli krwi) (cytat),
• pobratymiec, Haberskuł (stary perkułap chocimski) za pośrednictwem sekretarza, radzi Wołodyjowskiemu opuścić Kamieniec, sugeruje, że miasto na pewno zostanie zdobyte,
• walki o Żwaniec i zdobycie miasta przez Turków (cytat),
• obfitość wojsk z jakim pod mury Kamieńca przybywa wezyr skłaniają starszyznę do poddania miasta (cytat),
• Wołodyjowski postanawia bronić się w starym zamku, a w noc poprzedzającą ostatnią walkę żegna się z żoną i Zagłobą (cytat),
• miasto poddaje się, a Wołodyjowski i Ketling, wierni złożonej przysiędze, wysadzają się w zamku (cytat),
• uroczysty pogrzeb bohaterów, na który przybywa hetman Sobieski, odbywa się w Stanisławowie (cytat).

Problematyka

1. Opowieść o miłości - 20 pierwszych rozdziałów, (dworek Ketlinga na Mokotowie) - środowisko średniozamożnej szlachty. Wydarzenia koncentrują się wokół perypetii miłosnych: Basi, Krzysi, Ketlinga, Wołodyjowskiego. W prowadzeniu intrygi niemałą rolę odgrywa Zagłoba.
2. Opowieść o wojenno-awanturniczych przygodach (Dzikie Pola, stanica w Chreptowie). Na tle życia i wojennych uwikłań mieszkańców szczególnie wyraźnie rysuje się wątek tajemniczego Tatara - Azji. Jest on siłą sprawczą i przyczyną ciągu wydarzeń mających sensacyjno-przygodowy przebieg.
3. Opowieść o oblężeniu i obronie Kamieńca. Obszernie wskazane tło wydarzeń oraz stosunki panujące w twierdzy, do której bohaterowie przenoszą się z woli Sobieskiego. Los bohaterów z części pierwszej splatają się ponownie, a wspólna śmierć Ketlinga i Wołodyjowskiego stanowi jakby klamrę spinająca wątki.

• okres bezkrólewia po nagłej abdykacji Jana Kazimierza. Elekcja w wyniku której na tronie zasiada (1669) Michał Korybut Wiśniowiecki;
• atak Tatarów i Turków (1672 r.), upadek Kamieńca
• opis zwycięstwa pod Chocimiem i wzmianka o zwycięstwie pod Wiedniem (1683 r.) osłabiają wrażenie klęski kamieńskiej.

Bohaterowie

• Prawy Polak, patriota, dzielny rycerz, odważny i karny, "pierwszy żołnierz Rzeczypospolitej". Mistrz w pojedynkach i na polu bitwy, szczególnie w prowadzeniu walk podjazdowych, niezrównany szermierz i dowódca (cytat 1, cytat 2). Postać niekiedy zabawna (niski wzrost, poruszanie wąsikiem);
• Typowy reprezentant XVII-wiecznej szlachty kresowej, przyzwyczajony od najmłodszych lat do trudów wojennych.
• Ma wrodzoną łagodność i dobroć, która pomaga mu w zdobyciu przyjaciół (cytat 1, cytat 2);
• Nie zna się na sprawach publicznych, potrafi natomiast wiernie wykonywać rozkazy. Służąc pod komendą Jeremiego Wiśniowieckiego, staje się zwolennikiem prowadzonej przez niego polityki;
• "gospodarka, wojna i miłość" są trzema porządkami "jego żywota" (cytat);
• Kocha się w wojnie, dysponuje dużym doświadczeniem, z jego porad wojskowych korzystają starsi rangą rycerze (cytat 1, cytat 2);
• Broniąc Kamieńca woli wysadzić się wraz z przyjacielem w powietrze, by nie oddać zamku Turkom. Czyni to zgodnie ze złożonym ślubem. Indywidualne szczęście składa na ołtarzu ojczyzny;
• Uroczysty pogrzeb zostaje uświetniony wkroczeniem do kościoła hetmana Sobieskiego, powitanego przez księdza okrzykiem "Salvator" (scena ta jest zapowiedzią zwycięskiej bitwy pod Chocimiem) (cytat);
• Sienkiewicz nazywa Michała "Hektorem Kamienieckim", nawiązując do wojny trojańskiej (Hektor - najdzielniejszy obrońca Troi) i podnosząc w ten sposób rangę Wołodyjowskiego do wymiarów symbolicznych, czyniąc zeń reprezentantem każdej epoki i zapewniając mu uniwersalne trwanie (cytat).

• Szlachetna, dzielna, o żywym temperamencie, trzpiot, patrzy na świat z humorem i daje sobie radę w każdej opresji (cytat);
• Ma w sobie wiele godności i delikatności (ukrywa swą miłość), kiedy jednak Krzysia zawodzi nadziejom Michała, sama się mu oświadcza i komunikuje o tym rodzinie (cytat);
• Po wyjściu za mąż nie odstępuje rycerza świadoma niebezpieczeństw, które jej grożą (cytat).

• Rycerz, żołnierz, namiętny i rzewny kochanek (cytat). Żyje miłością i dla niej, potrafi swoje uczucie ująć w słowa, czym zyskuje sobie przychylność płci niewieściej;
• Służy wiernie nowej ojczyźnie i nie waha się złożyć życia w ofierze (cytat 1, cytat 2).

• Delikatna, szlachetna i poważna (cytat).
• Rozdarta pomiędzy nagłym uczuciem do pięknego Ketlinga, a obowiązkiem wobec Michała, któremu przyrzekła swą rękę, gotowa jest iść do klasztoru. Gdyby nie interwencja Basi nigdy nie zaznałaby krótkiego szczęścia w małżeństwie (cytat 1, cytat 2).

• Dziki, porywczy i mściwy, zdolny jest do największych okrucieństw (cytat);
• Pokochawszy Basię zapomina o względach etycznych i moralnych, gotowy jest siłą przymusić ją do odwzajemnienia uczuć (cytat);
• Ponosi straszliwą karę na palu śmierci (cytat).

• Urodzony żartowniś i łgarz, mistrz forteli, samochwała i spryciarz (jego wybiegi często ratują z opresji bohaterów powieści, zaś dowcipy wprowadzają do akcji elementy komizmu) (cytat 1, cytat 2, cytat 3, cytat 4, cytat 5).
• Z natury tchórzliwy, potrafi zdobyć się na prawdziwe bohaterstwo.

Zagadnienia do omówienia

1. Etos rycerski w "Panu Wołodyjowskim" na podstawie słów i czynów głównego bohatera.
2. Zagłoba jako żołnierz - samochwał i błazen - filozof.
3. Czy Basia Wołodyjowska różni się od współczesnych kobiet? Uzasadnij swój sąd.
4. Wątek historyczny w "Panu Wołodyjowskim".
5. Rola i znaczenie "Trylogii".