Główne wydarzenia
Księga I
- Autorska przedmowa w formie listu, w którym kronikarz zwraca się do całego ówczesnego episkopatu z prośbą, by patronowali jego dziełu i byli jego przewodnikami duchowymi.
- Wiersz - opowieść o cudownych narodzinach Bolesława Krzywoustego, syna Władysława Hermana.
- Ukazanie piękna ziemi polskiej, jej bogatej przyrody, informacje o ówczesnych sąsiadach i o pierwszych polskich władcach z okresu przedhistorycznego- wielkopolskie podania o Piaście i Popielu.
- Przedstawienie panowania księcia Siemowita, syna Piasta oraz jego następców: Leszka i Siemomysła, który był ojcem naszego pierwszego księcia historycznego - Mieszka I. Opowieść o Mieszku, który w siódmym roku życia odzyskał wzrok, rozumiana jako symbol przebudzenia się Polski ze ślepoty i zapowiedź jej przyszłego oświecenia - chrystianizacji.
- Przyjęcie przez Polskę chrześcijaństwa (cytat).
- Wysławianie rządów i czynów Bolesława Chrobrego (cytat).
- Tren żałobny na śmierć Bolesława Chrobrego (cytat).
- Omówienie działalności Mieszka II i jego syna Kazimierza Odnowiciela (cytat).
- Panowanie Bolesława Śmiałego (cytat).
- Konflikt z biskupem Stanisławem Szczepanowskim, wygnanie Bolesława z Polski, pobyt na Węgrzech (cytat).
- Przejęcie władzy przez Władysława Hermana, narodziny jego syna, Bolesława Krzywoustego (cytat).
W księdze tej ukazano dzieje państwowości polskiej w okresie 250 lat. Okres przedhistoryczny i okres historyczny obejmują ponad 125 lat (od 960 do 1086 roku).
Księga II
- List do biskupa Pawła i kanclerza Michała z prośbą o przyjęcie opowieści napisanej na cześć książąt polskich i naszego kraju.
- Wiersz - zapowiedź kontynuacji pracy.
- Narodziny Bolesława i śmierć jego matki (cytat).
- Panowanie Władysława Hermana, jego walka z Pomorzanami; opowieść o Zbigniewie - przyrodnim bracie Bolesława, ukazanie surowego wojewody Sieciecha, który sprawował rządy w imieniu księcia; cud św. Wojciecha; podział państwa (cytat).
- Dzieciństwo i młodość Bolesława, opisywanie odważnych czynów młodzieńca: zabicie dzika, pokonanie niedźwiedzia, wyprawy na nieprzyjaciół, zdobycie Międzyrzecza i innych grodów (cytat).
- Knowania wojewody Sieciecha, pasowanie Bolesława na rycerza, walki z Pomorzanami, śmierć księcia Władysława Hermana, ślub Bolesława, nieporozumienia między Zbigniewem i Bolesławem, synod biskupów polskich, ciągłe potyczki z Pomorzanami, Morawianami i Czechami (cytat).
- Wyprawa na Kołobrzeg, sława oręża polskiego, pieśń rycerzy.
- Przymierze z królem Węgrów i bratem Zbigniewem.
- Knowania Zbigniewa, wygnanie go z kraju i przejęcie przez Bolesława całkowitej władzy (cytat).
- Wyprawa Bolesława przeciw Prusom, "cudowne" ocalenie arcybiskupa gnieźnieńskiego Marcina i zwrócenie świętych relikwii, dalsze próby chrystianizacji Pomorzan, wyprawa przeciw Czechom, najazd Pomorzan na ziemie polskie i kolejna wojenna wyprawa Bolesława (cytat).
Księga II obejmuje okres od 1086 r. do 1108 r., czyli zaledwie 23 lata.
Księga III
- List autora do kapelanów książęcych i duchowieństwa polskiego, w którym wyjawia cel pisania tego dzieła.
- Wiersz - relacja o zwycięskiej bitwie pod Nakłem w 1109 r.
- Zwycięskie wojny Krzywoustego z Pomorzanami (cytat).
- Odparcie zbrojnej interwencji cesarza niemieckiego Henryka V, który wraz ze Zbigniewem najechał nasz kraj (cytat 1, cytat 2), pieśń żołnierzy strzegących obozu niemieckiego (cytat).
- Wyprawa wojenna przeciw Czechom, uniezależnienie Śląska (cytat).
- Wyrażenie zgody na powrót Zbigniewa do kraju, oślepienie go pod zarzutem zdrady i spowodowanie jego śmierci; pokuta Bolesława (cytat).
- Opanowanie grodów nadnoteckich (cytat).
Księga III obejmuje 4 lata panowania Bolesława Krzywoustego, lata 1109- 1113.
Problematyka
"Kronika" tzw. Galla Anonima uchodzi za pierwsze dzieło literatury, choć znane są wcześniejsze utwory: roczniki i żywoty świętych. (Roczniki - krótkie, zwięzłe notatki, sygnalizujące tylko ważniejsze wydarzenia; brak w nich celu estetycznego, nie stanowią więc literatury. "Żywot św. Wojciecha" - celem jest wielbienie Boga poprzez wielbienie Wojciecha, zawiera treści religijne; nie ma cech artystycznych i również nie jest zaliczany do literatury. "Kronika" uznawana jest za formę świadomie artystyczną, chociaż pisana po łacinie i przez cudzoziemca, to powstała na ziemi polskiej i dotyczy Polski, dlatego więc jest pierwszym polskim dziełem literackim).
Gall Anonim to określenie konwencjonalne, nadane przez potomnych, bowiem o twórcy "Kroniki" wiemy niewiele. Marcin Kromer, pisarz XVI, na marginesie ocalałego do dziś rękopisu "Kroniki" zostawił zapiski, w których autora dzieła nazwał Gallem. Nieznany kronikarz - dlatego Anonim - przypuszczalnie mnich benedyktyn (wskazuje na to treść "Kroniki"), cudzoziemiec, bowiem nazywał siebie "wygnańcem i pielgrzymem", przybył do Polski z Węgier. W Polsce związany był z dworem Bolesława Krzywoustego i spisywał dzieje piastowskiej dynastii.
Czas pisania "Kroniki" określony został w oparciu o jej treść i uważa się, że są to lata 1113- 1116.
Źródła wiedzy można określić w oparciu o treść zawartych w "Kronice" mów. Należą do nich:
- autopsja (opis węgierskiej pokuty Bolesława Krzywoustego);
- informacje kanclerza Michała;
- ustne przekazy dworskich informatorów;
- źródła pisane: roczniki, "Żywot św. Wojciecha".
Gatunek literacki - dzieło Anonima, mimo że nie ma ani jednej daty rocznej, uznane jest za kronikę w szerokim tego słowa znaczeniu. Nazwa ta w nazewnictwie średniowiecznym określała wszelkie utwory o treści historycznej. Autor odwoływał się do popularnego w dziejopisarstwie gatunku - tzw. gesta (czynów rycerskich).
Epicka strona utworu - zobiektywizowana narracja 3-osobowa; wszechwiedzący narrator przedstawia fakty i zdarzenia historyczne z zachowaniem chronologii; relację charakteryzuje epizodyczność i wycinkowość; stosowana forma wypowiedzi to opis.
Kompozycja - autor stosował zasadę trójdzielności, swoją relację podzielił na trzy części - księgi, każda z nich ma również trójdzielną budowę. Księga I i III posiada kompozycję ramową.
Księga I - początkową cząstką kompozycyjną jest wierszowana relacja o cudownych narodzinach Krzywoustego (zarysowanie sylwetki głównego bohatera sprawia, że wiemy do jakiego finału dąży autor), środkową - opowieść o dziejach dynastii Piastów, końcową - powtórzony w formie prozaicznej motyw o cudownych narodzinach.
Księga II - cząstka początkowa to wierszowana zapowiedź kontynuacji opowieści o bohaterze, środkowa - opis jego dzieciństwa i młodości, końcowa - relacja o wypędzeniu z kraju księcia Zbigniewa i przejęciu władzy przez Krzywoustego.
Księga III - początkowa cząstka to wierszowana relacja o zwycięskiej bitwie pod Nakłem w 1109 r., środkowa - opowieść o zwycięskich bitwach z Niemcami i Czechami, końcowa - bitwa o Nakło w 1113 r.
Każda księga rozpoczyna się listem wstępnym, który jest odpowiednikiem przedmowy i wierszowanym wstępem. W każdej z nich jest również po jednym wierszu:
I ks. - tren żałobny na śmierć Chrobrego;
II ks. - pieśń rycerska śpiewana pod Kołobrzegiem;
III ks. - pieśń straży strzegącej obozu niemieckiego.
Każda księga zawiera także trzy przemowy osób działających.
"Kronika" ma charakter bardziej epicki niż społeczny. Występują w niej naturalne elementy fikcyjne (mowy osób działających, pieśni rycerzy, opisy bitew i potyczek rycerskich). W dziele zawarte są również podania i legendy:
- opowieść o niezwykłych gościach u Piasta;
- legenda o myszach, które zagryzły księcia Popiela;
- opowieść o cudownym uleczeniu ślepoty Mieszka I (symboliczna zapowiedź chrystianizacji Polski);
- opowieść o cudzie św. Wojciecha;
- cudowne ocalenie sędziwego arcybiskupa gnieźnieńskiego Marcina i zwrócenie świętych relikwii zagrabionych przez Pomorzan;
- opowieści o świętych patronach, wspomagających Krzywoustego w walce z poganami.
Język "Kroniki" - utwór napisany został łacińską prozą rytmiczną, która dzieli zdania na równoległe człony; Anonim posługiwał się językiem wykształconych duchownych; język ten charakteryzuje swoboda wypowiadania, rytmika, świadome stosowanie efektów dźwiękowych (zabawa brzmieniem języka).
Idea "Kroniki" - utwór powstał na zamówienie Krzywoustego, miał uświetnić i utrwalić jego panowanie oraz wojenne czyny, wyrazić dążenia do stworzenia silnego, scentralizowanego państwa; ukazać dążenia ówczesnego społeczeństwa do utrwalenia suwerenności i umocnienia państwowości wbrew egoistycznym interesom niektórych możnych feudałów.
Wartość historyczna utworu - "Kronika" posiada znaczną wartość historyczną. Zachowana poprawna kolejność; właściwe, choć skrótowe, przedstawienie władców historycznych: Mieszka I, Bolesława Chrobrego, Mieszka II, Kazimierza Odnowiciela, Bolesława Śmiałego, Władysława Hermana i początków panowania Bolesława Krzywoustego; obiektywnie ukazana polityka zewnętrzna i stosunki wewnętrzne w państwie (konflikt między biskupem Stanisławem i królem Bolesławem Śmiałym). Mankamentem jest brak dat rocznych oraz zbyt krótkie przedstawienie działalności Mieszka I jako wodza. Autor krótko przedstawia wojnę z Niemcami, obszernie z Rusią (eksponuje świetność Polski).
Zainteresowanie "Kroniką" - z pracy Galla korzystali późniejsi kronikarze, m. in. Wincenty Kadłubek, Jan Długosz, dziejopis doby oświecenia - Marcin Kromer oraz historycy czasów późniejszych.
"Kronika" została wydana drukiem dopiero w XVIII w.
Współcześnie pewne motywy historyczne z tego dzieła wykorzystali: Teodor Parnicki w "Srebrnych orłach", Antoni Gołubiew w "Bolesławie Chrobrym", Grzegorz Królikiewicz przy tworzeniu serialu telewizyjnego pt. "Kronika polska". Pieśń do poetyckich słów Galla: "Naszym przodkom..." skomponował i wykonywał Czesław Niemen, a balladę o narodzinach Bolesława Krzywoustego do muzyki Andrzeja Zaryckiego śpiewała Ewa Demarczyk.
Zagadnienia do omówienia
- Okoliczności powstania utworu, jej autor.
- Literackie walory "Kroniki".
- Treść "Kroniki" i jej myśl przewodnia.
- Wartości historyczne dzieła.
- Kompozycja utworu.