Satyry zostały wydane w dwóch częściach: pierwsza w 1779r. i zawiera 13 utworów, druga w 1784r. i obejmuje 8 wierszy. Wymierzone były przeciwko saskiemu dziedzictwu, a przede wszystkim narodowej megalomanii, ciemnocie, życiu ponad stan oraz pijaństwu. Krasicki opowiada się w satyrach za wartościami klasycznymi i renesansowymi, wśród których najważniejszymi są: cnota, umiarkowanie, rozwaga, harmonia.
Satyra dawała odbicie świata w krzywym zwierciadle, podkreślała cechy ujemne, ukazywała rzeczywistość w stanie chaosu i zamieszania. Odsłaniała źródła zła, ściągała przybrane maski.
Cechy satyr:
- forma monologu - kazania;
- forma rozprawy i relacji;
- obrazek dramatyczny;
- kolekcja ludzkich typów;
- krytyka społeczeństwa.
Treść i problematyka utworów
"Do króla"
Pierwotnie jej tytuł brzmiał: "Na króla", następnie Krasicki zatytułował ją "Do króla". W ten sposób utwór nosi cechy dedykacji, listu do konkretnej osoby. Podmiot liryczny stawia adresatowi zarzuty, lecz tylko pozornie, gdyż w trakcie dokładnej analizy wiersza okazuje się, iż ta satyra nosi cechy panegiryku i wychwala osobę Stanisława Augusta Poniatowskiego. Podmiot liryczny, jako szlachcic mądry, rozważny i sprytny, z niechęcią odnosi się do panującego króla. Taki zabieg literacki pozwala na uzyskanie zaskakującego wrażenia. Krytyka w tym przypadku jest pochwała.
Wszechwiedzący podmiot liryczny stawia królowi następujące zarzuty:
- Nie jest królewskiego pochodzenia (cytat) Królowie urodzeni jako królewscy synowie są obyci z dworską etykietą, odpowiednio wychowani... "...mądrzy, rządni, wspaniali, mocarze, junacy-..." Wszystko potrafią osiągnąć z łatwością.
Poniatowski był jednym z wielu spośród szlachty, nie został doceniony i nie zdobył szacunku (cytat).
- Jest Polakiem (cytat).
- Jest zbyt młody (cytat). W momencie koronacji miał 32 lata. Królem (wyobrażenie szlachty) winien być nobliwy, sędziwy starzec. Siwizna to symbol mądrości i doświadczenia. Tego właśnie brakuje Stanisławowi Poniatowskiemu.
- Nie potrafi rządzić (cytat). Jest zbyt wykształcony, a do tego wykorzystuje swoją wiedzę. Wszędzie szuka przyjaciół. Jest zbyt dobry i łagodny.
Na zakończenie podmiot liryczny kieruje przestrogę do adresata (
cytat).
W satyrze możemy znaleźć wiele sentencji i aforyzmów:
- "Im wyżej, tym widoczniej."
- "Satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka."
- "Kto się w zamku urodził, niech ten w zamku siedzi."
- "Wszak siwizna zwyczajnie talenta posiada".
Ostrze tej satyry uderza bezpośrednio w magnacką i szlachecką megalomanię, pyszność oraz brak zainteresowania losami państwa.
Utwór napisany jest językiem prostym i swobodnym.
"Pijaństwo"
Jest to dialog dwóch osób rozprawiających o skutkach pijaństwa. Pierwsze wypowiedzi są krótkie, jednozdaniowe, potem urastają do monologów.
Część dłuższa to wywód na temat nadużywania alkoholu i skutków pijaństwa. Tępy, XVIII- wieczny szlachcic nie stroni od alkoholu, zabawy, bijatyk. Rozumie szkodliwość pijaństwa (
cytat), ale postępuje zupełnie inaczej. Drugi rozmówca to człowiek oświecony, na pierwszym miejscu stawiający rozum i cnotę. Potępia pijaństwo, doszukując się w nim przyczyn wszelkiego zła (
cytat).
Podmiot liryczny nie neguje do końca picia alkoholu. Uważa, że dane zostało do ugaszenia pragnienia. Należy z niego korzystać z umiarkowaniem.
Krasicki ironicznie wyraża się o pijaństwie. Ukazuje dwie postacie, które pozornie zgadzają się odnośnie skutków pijaństwa, jednak ich sposób zachowania na co dzień jest zupełnie inny.
"Żona modna"
Satyra napisana została w formie dialogu szlachcica Piotra z przyjacielem, któremu pan Piotr zwierza się ze swoich doświadczeń związanych z niedawnym ożenkiem. Szlachcic, opowiadając o swym narzeczeństwie i małżeństwie, skarży się na młodą małżonkę. Wypowiedź jego stanowi doskonałą, zwięzłą, lecz konkretną, pełną szczegółów charakterystykę młodej pani i pośrednio autocharakterystykę. Satyra jest więc obrazkiem obyczajowym XVIII-wiecznej Polski, ukazującym dwa style ówczesnego życia i myślenia. Pierwszy, reprezentowany przez szlachciankę, to bezkrytyczne hołdowanie cudzoziemszczyźnie, życie ponad stan, egoizm. Drugi, styl szlachcica, to przywiązanie do tradycji, chciwość, brak własnego zdania.
Postacie zostały ukazane w satyrze w sposób karykaturalny, ironiczny, wyolbrzymiony. Ośmieszono polski konserwatyzm i modę na cudzoziemszczyznę.
Zagadnienia do omówienia
- Satyra jako gatunek literacki i jej rola w dobie oświecenia.
- Gra pozorów w satyrze "Do króla".
- Język satyr.
- Wartości oświeceniowe w satyrze "Pijaństwo".