Mikołaj Sęp Szarzyński jest poetą przede wszystkim religijnym. Jedyną obroną przed natręctwem grzechu, poczuciem beznadziejności istnienia staje się opieka Opatrzności, która działa w sposób paradoksalny i niepojęty dla rozumu ludzkiego. Ideał życia Sęp jest naznaczony ascetyzmem i heroizmem - życie jest zadaniem do wypełnienia, zaś szlachcicowi przystoi służba rycerza walczącego z niewiernymi.
Wiersze jego są naznaczone piętnem stylu barokowego, częściowo opartego na podłożu wzorców renesansowych. W jego utworach często występują paradoksy i chwyty stylistyczne - elipsy, oksymorony, inwersje i antytezy, a przedstawiony świat jest pełen ruchu. Pojawia się też barokowy dramatyzm i koncept: służy to ukazaniu walki wewnętrznej, "rozdwojonego siebie".

Treść i problematyka utworów

Sonet IV. O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem.
Poeta przekazuje nam istotne treści dotyczące życia, trwania w czasie, wartości dóbr ziemskich oraz spraw ostatecznych - śmierci, wieczności, zbawienia i Boga.
Podmiot liryczny, w części opisowej przedstawia człowieka w jego ziemskim życiu. Wewnętrzny spokój daje człowiekowi szczęście.
Życie jest ciągłą, nieustanną walką ciała i duszy. Dla podkreślenia dramatycznego rozdarcia autor używa przerzutni (cytat).
Narusza ona melodyjny i harmonijny tok wiersza.
Sęp Szarzyński postrzega człowieka z całą pokorą żarliwego katolicyzmu (cytat).
Poeta nie ufa rozumowi, nie odnajduje w nim uspokojenia. Zwraca się ku uczuciom, a one każą mu czuć rozdwojenie. Przeciwnikami człowieka są szatan, ciemność, zło, wartości materialne. Szatana poeta nazywa "srogim ciemności Hetmanem". Szatan ten usilnie zabiega o upadek człowieka i pogrążenie go w grzechu.
Druga zwrotka rozpoczyna się skargą do Boga na to, iż nasza ziemska powłoka odmawia duchowi przynależnej mu hierarchii, pierwszeństwa i naraża człowieka na wieczny upadek i potępienie.
Trzecia część, refleksyjna, rozpoczyna się pytaniem retorycznym skierowanym do Boga, - jaką postawę należy w życiu przyjąć? Odpowiedź jest oczywista. Jedyną nadzieją na zbawienie jest Bóg.
Dzięki Boskiej pomocy walka słabej istoty ludzkiej z całymi przeciwnościami świata jest do wygrania.
Sonet V. O nietrwałej miłości rzeczy świata tego.
Sonet ten napisany jest w tak zwanej formie francuskiej, to znaczy - 3 strofy czterowersowe o układzie rymów abba cd cd i jedna strofa dwuwersowa o rymie ee, której zadaniem jest podkreślenie końcowej refleksji.
Sam tytuł wprowadza nas w treść sonetu. Mówi on o przemijającym charakterze ziemskiego życia i nietrwałości dóbr, które świat człowiekowi daje. Podmiot liryczny, na początku, porusza problem miłości, stwierdzając, iż trudno bez niej żyć, ale
"(...) i miłość nędzna pociecha."
Człowiek zwiedziony żądzą pragnie dojść do posiadania rzeczy, które ulegają zmianom i zniszczeniu.
Poeta wymienia ziemskie dobra takie jak: bogactwo, władza, sława, rozkosze ciała. Człowiek marnuje swoje życie w pogoni za pozornymi dobrami, które nie są w stanie zapewnić mu wiecznego szczęścia ani trwałego poczucia bezpieczeństwa. W ostatnich strofach następuje powrót do miłości i roli, jaką ona pełni w życiu człowieka jako
"własny bieg bycia naszego."
Jednak czynnikiem zakłócającym ten bieg stało się ciało ludzkie, które dąży do tego, co materialne i zarazem nietrwałe, przesłaniając jednocześnie wieczne i prawdziwe piękno - Boga.
Epitafium Rzymowi
Utwór ten jest parafrazą epigramatu poety rzymskiego Witalisa. Zawiera on, jak i inne utwory Sępa Szarzyńskiego, refleksje nad przemijaniem i nietrwałością ziemskich dóbr i potęg.
Mieszają się tu dwa obrazy - Rzymu jako potęgi i Rzymu jako ruiny (cytat).
Zauważamy tu zasadę paradoksu i kontrastu. Te dwa wersy zawierają ów paradoks: wizję niezwyciężonej potęgi, która zniszczyła samą siebie.
W zakończeniu wyrażona jest zaskakująca puenta. Tylko Tybr, będący wizerunkiem przyrody, stał się symbolem trwałości, a ludzki twór, który miał być wieczny i niezmienny, legł w gruzach.

Zagadnienia do omówienia

  1. Budowa sonetu
  2. Cechy charakterystyczne poezji Mikołaja Sęp-Szarzyńskiego.
  3. Miłość według poety.
  4. Poezja Szarzyńskiego w świetle utworów polskiego renesansu.